Typografie en lettering tijdens de Secessionen (1898—1914).

In de Alte Nationalgalerie in Berlijn liep afgelopen zomer een boeiende tentoonstelling over de Secessionen. Die avant-gardistische kunstbewegingen ontstonden op het eind van de 19e eeuw in onder meer Berlijn, München en Wenen als tegenbeweging tegen de gevestigde academische salons. Prominente figuren van deze beweging waren onder meer Gustav Klimt, Franz von Stuck, en Max Liebermann, en in de tentoonstelling waren van alle drie meerdere topwerken te bewonderen.

Maar toen ik de tentoonstelling afgelopen zomer bezocht was ik nog het meest onder de indruk van de posters en affiches die doorheen de exhibitie te zien zijn, en meer bepaald van hun typografie en hand lettering. Het was vooral verrassend om te zien hoe hedendaags sommige ontwerpen voelen.

Zeker de chunky letters in de linkse affiche voelen niet alsof ze al ruim 120 jaar geleden op papier zijn gezet. Ronde, volle, sympathieke displayletters zijn de laatste tijd alomtegenwoordig, en ik kan me meteen inbeelden hoe dezelfde letters een verpakking van één of andere veganistische vleesvervanger of planet-friendly schoonheidsproduct zouden kunnen sieren.

Ontzettend interessant trouwens om te zien hoe de letters op de linkse affiche zich aanpassen aan de vorm van de andere letters rondom hen, en hoe accenten en trema’s geïntegreerd worden in het letterbeeld zelf, om de strakke grid niet te moeten onderbreken. Dat laatste geldt ook voor de twee andere posters hier boven, die nog meer belang hechten aan de rasterstructuur van de tekst. Ze gaan elk op hun manier op zoek naar een balans tussen grid, leesbaarheid, en letterbeeld.

Na de tentoonstelling ben ik in een poging om meer te weten te komen over de verschillende ontwerpen, designers en stijlen in een rabbit hole gesukkeld online. Het meest interessante dat ik tijdens mijn zoektocht heb ontdekt is het bestaan van ‘Die Fläche’ (’Het Oppervlak’), een graphic designmagazine avant-la-lettre dat tussen 1902 en 1911 werd uitgegeven in Wenen. In dat magazine werd de visie van de secessionnisten op vlak van grafisch ontwerp, typografie, textiel, verpakking,… verspreid, geïllustreerd door talloze voorbeelden.

‍The Letterform Archive, een Amerikaans onderzoekscentrum naar historische typografie en drukwerk, heeft net een facsimile uitgave van de gebundelde edities van Die Fläche uitgebracht. De publicatie is aangevuld met hedendaagse context en inzichten in de stroming, en hun invloed op de wereld. Essential reading dus als je meer te weten wil komen hierover. Ik heb 'm alvast op mijn eindejaarslijstje gezet.

De laatste ruimte van de tentoonstelling in Berlijn werd geweid aan enkele tegenbewegingen die uiteindelijk ontstonden tégen de secessionen, een lot waar elke kunststroming tot gedoemd lijkt. Daar was onder meer onderstaande affiche door Edwin Scharff te zien, en deze wou ik ook zeker delen. Qua stijl is deze helemaal anders, maar ook hier viel me op hoe hedendaags deze voelde. Met eenvoudige, haast kinderlijke lettering, en drie sierlijke figuren als illustratie lijkt het ontwerp niet te passen in het beeld dat ik heb (of had) van die periode in de kunst- en designgeschiedenis.