Jules Schmalzigaug (1882-1917), de eenzame Belgische futurist.

Het futurisme, de kunststroming die tussen 1909 en 1914 de artistieke wereld in rep en roer zette, was vooral een Italiaanse aangelegenheid. Klinkende namen als Umberto Boccioni, Carlo Carrà en Gino Severini trachtten in hun schilderijen en beeldhouwwerken begrippen als snelheid, strijd, dynamiek, en energie te vatten. Maar de beweging kende ook één Belg in z’n officiële gelederen: de Antwerpse schilder Jules Schmalzigaug.

Nadat hij in 1912 in Parijs een grote expositie gewijd aan het futurisme had gezien besloot hij te verhuizen naar Italië om zich bij de futuristen aan te sluiten. Hij raakte er bevriend met enkele centrale figuren van de beweging, en begon furieus volgens de principes van het Manifesto dei pittori futuristi (manifest van futuristische schilderkunst) te schilderen.

Met succes, want in 1914 werden enkele werken van Schmalzigaug opgenomen in de grote internationale expositie van het futurisme in Rome. Enkele maanden later brak echter de Eerste Wereldoorlog uit, wat meteen het einde van de beweging betekende. Ironisch, want de futuristen waren geobsedeerd door oorlog, wat ze in hun manifest de “enige hygiëne van de wereld” noemden.

Schmalzigaug keerde terug naar België om zich aan te sluiten bij het Belgische leger, maar werd medisch afgekeurd. Hij bracht de oorlogsjaren door in ballingschap in Nederland, waar hij verder schilderde en tekende, maar waar hij zonder z’n zorgvuldig opgebouwde Italiaanse netwerk niet meer tentoongesteld raakte. Nadat het nieuws van de dood van z’n vriend Boccioni hem bereikte raakte hij depressief, en in 1917 pleegde hij zelfmoord. Hij was slechts 34 jaar oud.

Ik heb zelf het werk van Schmalzigaug pas vorig jaar ontdekt, toen ik voor het eerst in Mu.Zee in Oostende was. Op de verdieping waar ook het bekende zelfportret met bloemenhoed van Ensor hangt stond ik plots voor een (voor mij) onbekend werk dat me mateloos fascineerde. Het schilderij “Dynamische uitdrukking van de beweging eener danseres” betoverde me met z’n dynamisch spel van zwierige lijnen en kleuren.

Futuristische werken hebben me altijd al getriggered. De beweging die er vaak van af spat trekt me erg aan, maar de dreigende, woeste energie die daar mee gepaard gaat stoot me tegelijk weer af. En dat laatste ontbreekt volledig in “Dynamische uitdrukking…”, het is net een vrolijk, uitbundig werk. Misschien dat het me daarom zo aanspreekt.

Toen ik een dikke maand later in De Slegte op een lijvig boek met de naam ‘Schmalzigaug’ botste werd ik meteen herinnerd aan hoe ik me voelde in Oostende, kijkend naar z’n werk. Het boek beloofde een zo goed als volledig overzicht van z’n werk, dus ik was excited om meer te weten te komen over deze Antwerpse futurist.

Wat me verraste was dat, hoewel Schmalzigaug dus bekend staat als de ‘enige Belgische futurist’, ik zijn periode daarna minstens even interessant vind. Het werk dat hij in ballingschap in Nederland maakt, van 1915 tot aan zijn dood in 1917, is met momenten ronduit fantastisch.

Het dynamisme dat hij in zijn korte futuristische periode heeft geleerd laat hij niet los, maar zijn stijl wordt in Nederland wel terug meer figuratief. Een goed voorbeeld hiervan is “De Cancan”: je ziet duidelijk de danseressen op het podium staan, maar de danseressen zijn niet het enige dat beweegt. De hele ruimte vibreert enthousiast mee met hun moves, en de aanstekelijke energie die in de lucht hangt wordt tastbaar gemaakt.

Het portret van Baron Francis Delbeke is ook bijzonder omwille van de energie die rond het onderwerp zweeft. Of schittert, in dit geval. Rond de Baron refracteert het licht alle kanten op. Hij ziet er zo al uit als een intelligente heer, maar het opvallende effect laat vermoeden dat hij met uiterst innovatieve materie bezig is.

Zelfs meer eenvoudige tekeningen zoals “Kursaal en strand in Scheveningen” vind ik erg leuk. Geen idee of het een studie is voor een schilderij dat er nooit is gekomen, of gewoon een losse schets, maar ook hier gebeurt vanalles interessants. Schmalzigaug slaagt er in met slechts een paar strepen en kleuren enorm veel te suggereren. Alle detail ontbreekt, maar toch kan je je in een oogopslag de grandeur van het Kursaal van Scheveningen inbeelden.

Anyway, ik zou nog uren kunnen doorgaan. Zie deze post als een beknopte intro tot Jules Schmalzigaug, en mocht je ook geïntrigeerd zijn door zijn werk, ga dan vooral zelf op ontdekking! In de online platformen van de Vlaamse en Brusselse kunstinstellingen kan je heel wat beelden vinden van z’n werk, alsook info over zijn tragische levensverhaal. Het is jammer dat we nooit zullen weten welke carrière hij nog in zich had.